«Γιατί χαίρεται ο κόσμος και βλέπει Γιουροβίζιον πατέρα»;

[το κείμενο δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο ηλεκτρονικό περιοδικό Κατιοιύσα, www.katiousa.gr, στις 11/05/2017]

Mέρος Ά: To «no politica» των σαλονιών

Πανηγυράκι ή φεστιβάλ τραγουδιού;

Καρακιτσαριό ή έκθεση μουσικών ιδεών;

Τηλεοπτικό προϊόν ή πολιτιστικό γεγονός;

Όποια απάντηση κι αν επιλέξουμε στα παραπάνω ερωτήματα θα είμαστε σχετικά ακριβείς. Όταν το 1956 η Ένωση των Ευρωπαϊκών -Κρατικών- Ραδιοτηλεοπτικών Σταθμών (EBU, European Broadcasting Union) αποφάσιζε να ξεκινήσει έναν πανευρωπαϊκό διαγωνισμό «ελαφρού», όπως χαρακτηριζόταν τότε, τραγουδιού κανείς δεν μπορούσε να προβλέψει ότι 60 και πλέον χρόνια μετά η Eurovision, θα αποτελούσε ένα κορυφαίο τηλεοπτικό γεγονός για την ευρωπαϊκή ήπειρο, που θα συναγωνιζόταν σε τηλεθέαση τα πιο δυνατά τηλεοπτικά events όπως το Ευρωπαϊκό ή το Παγκόσμιο Κύπελλο Ποδοσφαίρου.

Η Eurovision για πολλές δεκαετίες αποτελούσε ένα όχι και τόσο δημοφιλές ετήσιο γεγονός. Πολλοί κρατικοί σταθμοί κατά καιρούς το έβλεπαν σαν αγγαρεία. Η Ιταλία για παράδειγμα, με παράδοση και στο «ελαφρό» τραγούδι, το έβλεπε για χρόνια σαν κάτι ανταγωνιστικό προς το δικό της, το Φεστιβάλ του Σαν Ρέμο, γι’ αυτό και απείχε. Ελάχιστοι δε καλλιτέχνες, ακόμα και νικητές έκαναν καριέρα εξαιτίας της παρουσίας τους στο διαγωνισμό. Το Φεστιβάλ ζούσε για μερικές εβδομάδες πριν και για μερικές μετά την ημερομηνία διεξαγωγής εκτός αν συνέβαινε κάτι ιδιαίτερο, πχ. κάποια καλτ ή καρικατουρίστικη συμμετοχή και μετά σιγή. Επίσης οι χώρες που κέρδιζαν δεν αντιμετώπιζαν τον τίτλο ως εθνική επιτυχία, ούτε γκρέμιζαν τα τείχη για τους νικητές.

Όμως τα πράγματα σταδιακά απ’ τη δεκαετία του ’90 και κυρίως αυτή του 2000 άλλαξαν. Μετά τις ανατροπές στην Ανατολική Ευρώπη, πολλοί κρατικοί ραδιοτηλεοπτικοί σταθμοί ζήτησαν την είσοδο τους στην EBU. H EBU γιγαντώθηκε. Η «καθαρή» ποπ μουσική, που είχε μεγαλύτερη απεύθυνση στη δυτική Ευρώπη υποχώρησε προς χάριν ενός μίγματος έθνικ-σλαβικών-ποπ-ηλεκτρονικών ρυθμών σε διάφορους συνδυασμούς σε μια προσπάθεια να γίνει αρεστή σε μεγαλύτερο τηλεοπτικό κοινό. Κάπου εκεί άρχισαν ή μάλλον οξύνθηκαν τα παρατράγουδα. Η νίκη άρχισε να έχει μεγαλύτερη αξία. Οι ψηφοφορίες είτε από τις κρατικές επιτροπές είτε μέσω televoting έγιναν αντικείμενο χειραγώγησης. Το κάποτε γραφικό ελληνικό 12άρι στην Κύπρο και τούμπαλιν ή το λιγότερο αυτόματο 10άρι της Πορτογαλίας στην Ισπανία έγινε πλέον ομαδοποιημένη ψηφοφορία ανά γεωγραφική περιοχή και γλωσσική ή θρησκευτική συγγένεια. Σκανδιναβικός πόλος, Γιουγκοσλαβικός (με υποδιαιρέσεις) πόλος, Βαλτικός πόλος και πάει λέγοντας. Χώρες «μητέρες» (πχ. Ρωσία) και χώρες θυγατέρες (πχ. Λευκορωσία). Φήμες για χακάρισμα των τηλεφωνημάτων και ψήφους που δίνονται με «μη καλλιτεχνικά κριτήρια». Η Eurovision έγινε ένα πιο καλοδουλεμένο τηλεοπτικό προϊόν. Και όπου υπάρχει προϊόν, υπάρχουν και αγορές. Και όπου υπάρχει πολιτιστικό ή και «πολιτιστικό» προϊόν υπάρχει και ιδεολογία. Υπάρχει και κόσμος που πρέπει να διαπαιδαγωγηθεί για το τι είναι τέχνη και τι είναι διασκέδαση. Και τι καλύτερο από ένα θέαμα που μπορεί να το παρακολουθήσει ο καθένας ένα Σάββατο βράδυ απ’ το σπίτι του.

Ναι, η Γιουροβίζιον δεν θα ξεκινήσει κανέναν 3ο Παγκόσμιο Πόλεμο, θα συμβάλει όμως, όπως μπορεί, στην ανακατωσούρα σε μια στιγμή σε μια δοσμένη περιοχή. Όπως πέρσι, που η Ουκρανία κατέβασε το τραγούδι «1944» που περιέγραφε δακρύβρεχτα τους διωγμούς των Τατάρων της Κριμαίας τη συγκεκριμένη χρονιά. «When soldiers are coming» ξεκινούσε, και όλοι εμείς μείναμε εμβρόντητοι για το πώς διέφυγε της προσοχής της κ. Τζαμάλα ότι κάτι άλλοι «soldiers» «came» στην Ουκρανία το ’41, το ‘42, το ’43. Αλλά αυτό θα ενέπιπτε στο καταστατικό της EBU περί «απαγόρευσης πολιτικών στίχων στη Eurovision».

Είναι απορίας άξιον το πως η κατά τα’ άλλα «ευαίσθητη» στις πολιτικολογίες EBU επέτρεψε στο τραγούδι αυτό να διαγωνιστεί. Βέβαια, η απορία μας λύνεται αυτοδικαίως όταν αναλογιστούμε το πόσο στηρίζουν την ημιφασιστική, πραξικοπηματικά εγκατεστημένη κυβέρνηση του Κιέβου τα ευρωπαϊκά μέσα ενημέρωσης (μέσα σ’ αυτά και τα κρατικά βλ. BBC κλπ). Μια κυβέρνηση που περιλαμβάνει από «δυτικότροπους» «ανεκτικούς», «πολυπολιτισμικούς» νεοφιλελεύθερους έως… δεξιότερους της Χρυσής Αυγής επαγγελματίες δολοφόνους). Είναι γνωστό επίσης το πόσο προμοταρίστηκαν από τα ίδια μέσα οι διάφορες «πορτοκαλί επαναστάσεις», πρόδρομοι των γεγονότων που βλέπουμε στην Ουκρανία.

Συμπληρωματικά αν και σε πολύ μικρότερο βαθμό από τα προαναφερθέντα, την πολιτική στάση της Eurovision καθορίζει και το τηλεοπτικό κοινό. Η εμφάνιση πχ. ανοιχτά gay ή τρανς καλλιτεχνών (πχ. Dana International, 1998) ή drag queen δρώμενων είναι συχνή στο διαγωνισμό. O θεσμός της Eurovision έχει μεγάλη απήχηση στην LGBT κοινότητα, μια κοινότητα που στο μεγαλύτερο μέρος της ποδηγετείται από δήθεν απολιτίκ, στην πραγματικότητα χίπστερ-νεοφιλελεύθερες συλλογικότητες όπως αυτές που διοργανώνουν το Pride (που εύστοχα έχει χαρακτηριστεί από αριστερούς ακτιβιστές της κοινότητας «φιλελέ πανηγυράκι»). Η Eurovision λοιπόν είναι άλλο ένα κομμάτι στο πάζλ, αυτό της πραγματικής ή υποτιθέμενης «υπεράσπισης» των δικαιωμάτων της LGBT κοινότητας από το θεσμό. Εκεί εδράζεται (πέραν των γεωπολιτικών συμφερόντων βέβαια, που είναι συντριπτικά καθοριστικότερα) και η δυσφορία της EBU καθώς και οι περιστασιακές απειλές προς τη Ρωσία για αποκλεισμό, με αφορμή έναν όντως αντιδημοκρατικό πρόσφατο νόμο του Πούτιν που τιμωρεί τη «δημόσια gay προπαγάνδα». Είναι χαρακτηριστικό ότι το φετινό σλόγκαν του διαγωνισμού είναι το «Celebrate Diversity» («Ας γιορτάσουμε τη διαφορετικότητα»), όχι γιατί τους ιθύνοντες της EBU τους έπιασε κάνας «πόνος» για τα δικαιώματα των μειονοτήτων, των μεταναστών και κάθε άλλης κοινωνικής ομάδας αλλά γιατί είναι ακόμα ένα ανώδυνο εμπορικής φύσεως σύνθημα, κάτι σαν το «Say no to Racism» της UEFA.

Αυτό είναι λοιπόν η Eurovision. Προϊόν-ξεπροϊόν, υποκουλτούρα-ξεϋποκουλτούρα, είναι όπως λένε και στην ορεινή Αρκαδία «Take it or leave it». Και επειδή εμείς εδώ στην Κατιούσα όπως έλεγε και ένα παλιό μότο «Πρώτα ζούμε και μετά γράφουμε», το Σάββατο 13 του Μάη θα το ζήσουμε κι αυτό. Για να έχουμε να γράψουμε κάτι το Μάη του ’18, στα πρώτα γενέθλια του Περιοδικού Κατιούσα, που σας καλωσορίζει αυτές τις μέρες στην παρέα του.

*Υστερόγραφο: Τελικά η Ρωσία αποκλείστηκε από το διαγωνισμό λόγω… “παράνομης επίσκεψης της εκπροσώπου της στην Κριμαία”, που η ουκρανική κυβέρνηση τη θεωρεί δικό της έδαφος.

Μέρος Β’: Οι Ελλάδες στις Γιουροβίζιονς

Ποιές ήταν όμως οι συμμετοχές της χώρας μας που ξεχώρισαν, όχι απαραίτητα για την καλλιτεχνική τους ποιότητα ή την βαθμολογική τους συγκομιδή; Ας κάνουμε μια επιλεκτική αναδρομή.

Η Ελλάδα λοιπόν, μπαίνει στο διαγωνισμό, εν μέσω καταρρέουσας δικτατορίας το 1974 με τη Μαρινέλλα, η οποία μας ενημερώνει για τη σπαρτιάτικη ολιγάρκειά της, που συνίσταται σε «Λίγο κρασί, λίγο θάλασσα και τ’ αγόρι της», σε μια αρχετυπική τσίφτικη, φίνα ντερμπεντέρικη συμμετοχή. Την επόμενη χρονιά, σε μια μορφή υποτιθέμενης σιωπηρής διαμαρτυρίας για την εισβολή στην Κύπρο, η Ελλάδα δε συμμετέχει. Η σιωπηρή διαμαρτυρία μετατρέπεται σε «θορυβώδη» το 1976 με τη Μαρίζα Κωχ και το τραγούδι «Παναγιά μου» που περιέχει όχι και τόσο υποσυνείδητα μηνύματα για την κατοχή της Κύπρου. Η κίνηση αυτή θα συνοδευτεί από αντιδράσεις και θα είναι ένας απ’ τους λόγους που η EBU αργότερα θα απαγορεύσει ή καλύτερα θα «απαγορεύσει» τη συμμετοχή τραγουδιών με «πολιτικό περιεχόμενο». Πρόκειται για έναν κανόνα που θα καταστρατηγηθεί δεκάδες φορές κατά το δοκούν, ανάλογα με το κλίμα και τις πολιτικές επιδιώξεις κάθε εποχής. Το 1977 η ΕΡΤ αποφασίζει να στείλει μια dream team νεοδημοκρατών (Πασχάλης, Μ. Τόλη κλπ.) μεταξύ των οποίων και ο οραματιστής συνθέτης/τραγουδιστής Ρόμπερτ Ουίλιαμς, γνωστός για το άσμα «Ζήτω η Ελλάδα, ζήτω η Θρησκεία, ζήτω η Νέα Δημοκρατία», οι οποίοι με το «Μάθημα Σολφέζ» καταλαμβάνουν την 5η θέση. Το 1979 στην πρωτεύουσα τριών θρησκειών Ιερουσαλήμ, η Ελλάδα μέσω της Ελπίδας (που να σημειωθεί αποτελούσε το Νο1 νεανικό πόθο του πατέρα μου εκείνη την εποχή) μας συστήνει το Σωκράτη ως «πρώτο Χριστό» και «Σουπερστάρ», βασιζόμενη στο αντίστοιχο μιούζικαλ του Broadway για τον κανονικό Χριστό.

Ακολουθεί μια περίοδος αδιάφορων συμμετοχών μέχρι το 1985, όταν σε ένα ξέσπασμα βαθιάς, ντεμέκ «ψαγμένης», πασοκίλας, ο αξιοπρεπής κατά τ’ άλλα Τάκης Μπινιάρης μας ενημερώνει ότι «Θα μας χωρίζουν πάντα κάποιες διαφορές, αισθητικές ή ταξικές ή αν θέλεις κι άλλες», χωρίς όμως να μας διαφωτίζει για τη βασική αντίθεση ανάμεσα σε αυτόν και την καλή του. Τη σκυτάλη τα επόμενα χρόνια πήραν δύο «βαθιές» (αλά ελληνικά) ντίσκο συμμετοχές. Πρώτα το ’87, ο Θάνος Καλλίρης, χρόνια πριν αποφασίσει ως άλλος Ιαβέρης να δίνει συμβουλές σε οδηγούς λεωφορείων, συμβουλεύοντας τους να έχουν «το νου τους», εμφανίζεται με μια πλούσια ξανθιά κώμη, μίξη Joey Tempest και Simon Le Bon, και καταλαμβάνει τη 10η θέση. Τον διαδέχεται, μετά από ένα επεισοδιακό εγχώριο τελικό η ευρέως άγνωστη Αφροδίτη Φρυδά η οποία δηλώνει ευθαρσώς ότι είναι «Κλόουν» συμπληρώνοντας «Χα-χα-χα-χα» για να υπερτονίσει την ιδιότητά της. Οι ευρωπαίοι κριτές βέβαια δεν γέλασαν, ούτε καν με μέτριο γέλιο, χαρίζοντάς μας τη 17η θέση.

Μετά από μια κακή συμμετοχή το ’98, τον αποκλεισμό του ’99 και την εθελούσια αυτοεξαίρεση το 2000 η εμφάνιση και η κατάταξη (ως 3η) της Έλενας Παπαρίζου και των Antique δίνει νέα πνοή στη διοργάνωση. Η ΕΡΤ αδράχνει την ευκαιρία να κάνει το διαγωνισμό mainstream και οργανώνει έναν ευρύ ελληνικό τελικό με τη συμμετοχή τρανταχτών (και …ατράνταχτων) ονομάτων της ντόπιας λαϊκοπόπ σκηνής. Η απόπειρα καταλήγει σε φιάσκο όταν, την επομένη του ελληνικού τελικού ξεκίνησε ένα μπαράζ μαλλιοτραβηγμάτων σε μεσημεριανές εκπομπές και δελτία ειδήσεων με κατηγορίες για «στημένους διαγωνισμούς», «πλέι-μπακ» και «βόις-όβερ». Μετά απ’ αυτά ο νικητής Μιχάλης Ρακιτζής, με τη ντεμέκ «melodic trance» σύνθεσή του «τρώει άκυρο» στο Ταλίν της Εσθονίας, καταλαμβάνοντας την 27η θέση. Την ίδια περίπου θέση (25η) καταλαμβάνει, με λιγότερες εσωτερικές αναταράξεις, και η Μαντώ την επόμενη χρονιά. Η Ελλάδα όμως ποτέ δεν πεθαίνει. Το 2004 ο αποφασισμένος για όλα Σάκης Ρουβάς, έχοντας για όχημα το κατεξοχήν ελληνάδικο μπιτσομπαροειδές «Shake It» επιχειρεί την έφοδο στον ουρανό. Και θα το κατάφερνε αν η Ρουσλάνα με τους αγριανθρώπους της και ο Ζέλικο Γιοκσίμοβιτς με μια τυπική βαλκανική σύνθεση δεν τον προσπερνούσαν στην κούρσα.Το 1991 η αλλαγή φρουράς στην κυβέρνηση κάνει αισθητή την παρουσία της και στο διαγωνισμό. Η Σοφία Βόσσου, φρέσκια από τις εμφανίσεις της στις προεκλογικές ομιλίες του Μητσοτάκη παίρνει το χρίσμα. Και εκπροσωπεί την Ελλάδα με το αξιοπρεπέστατο έως πολύ καλό τραγούδι-«εθνικό ύμνο» των Ελλήνων fans του θεσμού, την «Άνοιξη» η οποία πάντως βαθμολογικά τα πάει μέτρια (13η). Την επόμενη χρονιά η ΕΡΤ στέλνει στη Σουηδία όπου διεξάγεται ο διαγωνισμός, την ερμηνεύτρια Κλεοπάτρα, η οποία φορώντας έναν (κάτι σαν) «Ήλιο της Βεργίνας» σε μέγεθος ταψιού, παρακάμπτει εντέχνως το «no politica» της EBU και περνάει το μήνυμα της «ελληνικότητας της Μακεδονίας» παίρνοντας μάλιστα και την 5ηθέση. Σε μια από τις επικότερες, από απόψεως ελληνολεβέντικης βλαχομπαρόκ απαλεψιάς συμμετοχές το ’93, η Καίτη Γαρμπή (σ.σ. το δικό μου παιδικό-εφηβικό σκίρτημα) «κλείνει το μαγαζί» με το «Ελλάδα χώρα του φωτός», ένα τραγούδι που αν στον ΕΟΤ είχαν χιούμορ θα μπορούσε να είναι το soundtrack της καμπάνιας του για 40 χρόνια.

Φτάνουμε στο σήμερα και στη Demy, που το Σάββατο 13 Μαΐου θα μας εκπροσωπήσει στην Ουκρανία με ένα ποπ κομμάτι που μπορεί να μην έχει κάτι το ιδιαίτερο αλλά τουλάχιστον δεν προσβάλλει. Να ευχηθούμε μια καλή εμφάνιση και καλή επιτυχία στην κοπέλα. Άλλωστε το 4οΜνημόνιο που θα ψηφιστεί, κακώς εχόντων των πραγμάτων λίγες μέρες αργότερα, χρειάζεται κάτι χωνευτικό για να χωνευτεί.Ο δρόμος όμως είχε χαραχτεί, οι συνθήκες είχαν ωριμάσει. Αρκούσε ένα φύσημα για την κατάληψη του οχυρού. Και το φύσημα αυτό ήρθε το 2005 με τη σύνθεση του Χρ. Δάντη (σ.σ. υπάρχει νομική διαμάχη για την πατρότητα του τραγουδιού) «My NumberOne» και την Έλενα Παπαρίζου που παίρνει φαλάγγι όλες τις άλλες συμμετοχές κατακτώντας τη νίκη και μαζί το συγχαρητήριο τηλεγράφημα του Κώστα Καραμανλή. Η Άννα Βίσση την επόμενη χρονιά, δεν μπόρεσε να «χτίσει» πάνω σ’ αυτό και κατετάγη 7η. Φτάνουμε στο 2008 και στην τότε «εθνική» κόρη/αδερφή/σύζυγο (όπως το βλέπει κανείς) Καλομοίρα που μπαίνει αθόρυβα στην τριάδα ενώ το ’11 προηγήθηκε της συμμετοχής ένας πυρετός διαβουλεύσεων σχετικά με το αν η ΕΡΤ θα συμμετάσχει ή θα «πουλήσει τρέλα» του τύπου «δε συμμετέχουμε γιατί δε μπορούμε να κάνουμε περιττά έξοδα τη ώρα που ο λαός υφίσταται μνημόνια». Τελικά η ΕΡΤ αποφασίσει να αφήσει απούλητη (στοκ) την τρέλα και συμμετέχει με ένα ζεϊμπέκικο-ραπ τραγούδι που παραδόξως βγαίνει 7ο.

Και μια καλή θέση στη Γιουροβίζιον είναι η καλύτερη Σουρωτή για το τηλεοπτικό κοινό.